Azərbaycan dərsliyi

Mövzu: Azərbaycan dərsliyi Ş. Apr. 11, 2009 4:12 pm

Azərbaycanda ilk əsaslı dərs vəsaitinin yaranması tarixi 1876-cı ildən fəaliyyət göstərən Qori seminariyası
ilə bağlıdır. Qori seminariyası ziyalıların yeni nəslinin yetişməsi,
onların şəxsində Azərbaycanda yeni nəfəsli mədəniyyətin yayılması və
öyrənilməsi, yeni elmi üsulların tətbiq olunması, yeni ictimai fikrin
formalaşması, bir qədər sonra isə Azərbaycan intibahını həyata
keçirəcək bütöv bir nəslin meydana gəlməsində müstəsna rol oynamışdır.
Bir çox demokrat düşüncəli, tərəqqipərvər pedaqoqların dərs dedikləri
bu seminariyada azərbaycanlı, gürcü, rus və digər xalqların övladları
Avropa dilləri və ədəbiyyatını, rus dilini, ədəbiyyatını və
pedaqogikasını, təbiət, coğrafiya, hesab və başqa fənləri öyrənmişlər.
Seminariyada Qərb, xüsusilə, rus dili və ədəbiyyatının tədrisinə geniş
yer verilmiş, dünya klassiklərinin əsərləri tədris edilmiş, nəzdində
Qərbi Avropa və rus klassiklərinin əsərlərindən ibarət zəngin kitabxana
fəaliyyət göstərirdi. Azərbaycan dilində tədris kitabının yaranması
tarixi də həmin dövrlə bağlıdır. Məlumdur ki, Mirzə Şəfi Vazeh Tiflisdə dərs dediyi zaman Moskvada oxumuş, Mirzə Kazım bəy
in tələbələrindən olmuş İvan Qriqoryev lə birlikdə «Kitabi-türki» adlı
bir dərslik tərtib etmişdir (1852). Lakin XIX əsrin 60-70-ci illərində
həmin dərs vəsaiti mənən bir qədər köhnəldiyinə və təkrar çap
olunmadığına görə uzunömürlüyü ilə seçilməmişdir. Beləliklə, həm
azərbaycanlı məktəbliləri dərs öyrənmək, həm də azərbaycanlı
müəllimləri Ana dilində dərs demək üçün sərəncamlarında dərsliyin
olmaması problemi ilə üzləşirdilər. 1881 ilin yanvar ayının 26-da
Qafqaz canişini nin təsdiq etdiyi təlimata əsasən Cənubi Qafqaz
da yaşayan xalqların nümayəndələri dərslərini ilk tədris ilində öz Ana
dillərində almalı idilər . Lakin, deyildiyi kimi, Azərbaycan dilində
dərsliyin olmaması canişinin təlimatının yerinə yetirilməməsi
təhlükəsini yaradırdı. Bu səbəbdən, dərsliyin tezliklə tərtib tapması
artıq dövlət əhəmiyyətli işə çevrilərək həmin illərdə (1879-1893) Qori
seminariyasının Azərbaycan şöbəsinin ilk inspektoru olmuş Aleksey Osipoviç Çernyayevski yə həvalə olunur. 1882-ci ildə A.O.Çernyayevskinin topladığı material əsasında Vətən dili adlanan dərsliyin birinci hissəsi (Vətən dili, I hissə) işıq üzü görmüşdür. İkinci-üçüncü sinif şagirdləri üçün nəzərdə tutulan «Vətən dili» dərsliyinin II hissəsi (Vətən dili, II hissə) 1888-ci ildə A.O.Çernyayevskinin və Səfərəli bəy Vəlibəyov un tərtibində işıq üzü görür.
Qırx ilə (!) yaxın bir müddət ərzində Cənubi Qafqazda аzərbaycanlı
uşaqlar və müəllimlər üçün mükəmməl dərs vəsaiti olan «Vətən dili»
Üzeyir bəy Hacıbəyov (1899-1904 təhsil alıb), Müslüm Maqomayev
(1899-1904 təhsil alıb), Mahmud bəy Mahmudbəyov (1879-1883 təhsil
alıb), Nəriman Nərimanov (1890 bitirib), Süleyman Sani Axundov (1894
bitirib), Fərhad Ağazadə (Şərqli) (1900 bitirib) və başqa yüzlərlə
Azərbaycan ziyalısının dərsliyi olmuşdur.

» Azərbaycan Tarixi
» Azərbaycan nanı
» Zülfiyyə Xanbabayeva - Azərbaycan